गोर बंजारा समाजाने मुलाप्रमाणे मुलीचा सुद्धा 'धुंड संस्कार' करावा.

 ◆ गोर बंजारा समाजाने मुलाप्रमाणे मुलीचा सुद्धा 'धुंड संस्कार' करावा.

———————————————————

              ◆ प्रा. डॉ. सुभाष राठोड, पुणे

   गोरबंजारा समाजात मुलीचा धुंड साजरा करण्याची संयुक्तिक कारणे :

*● स्त्री - पुरुष समानता :*

 बंजारा समाजात स्त्री-पुरुष समानतेचा पुरस्कार करण्याची ही एक उत्तम संधी आहे. समाजाने मुलीचे धुंड साजरा करुन स्त्री - पुरुषांमधील समानतेला प्रोत्साहन दिले पाहिजे.

मुलीचा धुंड साजरा करुन लैंगिक भेदभाव कमी करण्याचा प्रयत्न करून मुलींच्या सक्षमीकरणाला प्रोत्साहन देऊ शकतो.

*● सांस्कृतिक वारसा :*

  बंजारा समाजाचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा टिकवून ठेवण्याचा हा एक उत्तम मार्ग आहे. धुंड हा बंजारा समाजाचा एक महत्त्वाचा उत्सव आहे आणि मुलींचे धुंड करुन समाज आपली संस्कृती जपण्याचा प्रयत्न करू शकतो.

धुंड हा उत्सव बंजारा समाजाची एकता आणि बंधुभाव दर्शवतो. मुलीला धुंड साजरा करण्याचा अधिकार देऊन, समाज आपली एकता आणि बंधुभाव मजबूत करू शकतो. मुलींच्या आत्मविश्वास आणि आत्मसन्मानात वाढ करू शकतो.

    *● धार्मिक कारणे :*

काही बंजारा समुदायांमध्ये अशी धारणा आहे की धुंड हा उत्सव देवी दुर्गाला प्रसन्न करण्यासाठी साजरा केला जातो. देवी दुर्गा ही स्त्री-शक्तीचे प्रतीक आहे आणि मुलीला धुंड साजरा करण्याचा अधिकार देऊन, समाज स्त्री-शक्तीला पूज्य मानून आदर देऊ शकतो.

    बंजारा समाजात मुलीचा धुंड साजरा करण्याची अनेक संयुक्तिक कारणे आहेत. सामाजिक समानता, सांस्कृतिक वारसा, धार्मिक कारणांसाठी मुलींचा धुंड विधी साजरा करणे आवश्यक आहे.  

   ज्या कुटुंबात मुलगा नाही, फक्त मुलीच जन्माला आल्या आहेत, अशा जोडप्यांचे मनोबल वाढवण्यासाठी मुलीचे धुंड करणे आवश्यक आहे. भारतीय संविधानाने सुद्धा स्री - पुरुष समानतेला सर्वोच्च स्थान दिलेले असून मुलगा - मुलगी असा भेदभाव करणे बेकायदेशीर आहे. 

   *"मुलापेक्षा मुलगी बरी, प्रकाश देते दोन्ही घरी !"* असे म्हटले जाते ते योग्यच आहे. कारण  सध्याच्या काळात काही मुलांमध्ये आईवडिलांची काळजी घेण्याची जबाबदारी आणि भावना कमी होत आहे. मुलगी सुध्दा आपल्या आई वडिलांच्या वृध्दापकाळातील आधार बनू शकते. 

  ◆ बंजारा समाजात होळी सणाच्या वेळी मुलीचा धुंड संस्कार विधी न साजरा करण्याची अनेक कारणे दिसून येतात.

*सामाजिक आणि सांस्कृतिक कारणे :*

*१. पारंपरिक लिंग भूमिका:* बंजारा समाजात पारंपरिक लिंग भूमिकांवर भर दिला जातो. धुंड संस्कार हा पुरुषत्वाशी संबंधित विधी मानला जातो आणि मुलींमध्ये स्त्रीत्वाचा विकास करण्यावर भर दिला जातो.

२. विवाह आणि प्रजनन : 

बंजारा समाजात लवकर विवाह आणि प्रजनन यांना प्रोत्साहन दिले जाते. धुंड संस्कार हा मुलांमध्ये प्रजननक्षमता आणि लैंगिक शक्ती जागृत करण्याचा विधी मानला जातो असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये. मुलींसाठी असा विधी करणे आवश्यक मानले जात नाही, 

*◆ धार्मिक आणि आध्यात्मिक कारणे :* 

   काही बंजारा समुदायांमध्ये असा विश्वास आहे की धुंड संस्कार हा देवी होळीला प्रसन्न करण्याचा विधी आहे. 

    लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की, बंजारा समाज हा विविध समुदायांचा एक समूह आहे आणि प्रत्येक समुदायात वेगवेगळ्या प्रथा आणि परंपरा आहेत. असे असले तरी गोर बंजारा समाजात मुलीला सुद्धा महत्वाचे स्थान आहे. 

   धुंड संस्कारामुळे समाजात बंधुभाव आणि एकोपा वाढतो. मुलींनाही या संस्कारात स्थान दिल्यास समाजात लिंग समानतेचा संदेश पसरण्यास मदत होईल.

 बंजारा समाजात मुलींचा धुंड संस्कार साजरा करण्यासाठी समाजातील प्रतिष्ठित आणि विचारशील व्यक्तींनी पुढाकार घेणं गरजेचं आहे. 

    धुंड संस्कार हा बंजारा समाजाची एक जुनी परंपरा आहे. मात्र, बदलत्या काळानुसार या परंपरेत बदल करणं गरजेचं आहे. मुलींनाही या संस्कारात स्थान करून देणं हा एक सकारात्मक बदल ठरेल. 

    बंजारा समाजात मुलींचा धुंड संस्कार साजरा करणं हा लिंग समानतेच्या दिशेने टाकलेलं एक पाऊल ठरेल. यामुळे समाजात सकारात्मक बदल घडून येतील आणि मुलींनाही समान अधिकार आणि संधी मिळतील.

———————————————————

      ◆ प्रा. डॉ. सुभाष राठोड, पुणे

—————————————————