भारतेर स्वतंत्रता संग्रामेम विमुक्त जमातेरो(DNT) योगदान*

 *भारतेर स्वतंत्रता संग्रामेम विमुक्त जमातेरो(DNT) योगदान* 

                        -बी.सुग्रीव

   जि प प्राथमिक शाळा वेनलाया

   ता.सिरोंचा जि.गडचिरोली 442504

                      9834182823

    भारतेन स्वतंत्र मळान देयेसारु लारेर काळेम वणान नानकी मोठी  लढायी लढेम आयी.येरमाईती कांयी मोजकी लढायीरी वाते आज भी लोक करच.1857 नेर लढायी फरेंगीर जाचेमायीती भारतेन स्वतंत्र करेसारू लढमेली जकोण मोठ लढायीमायीर एक लढायी छ.1942 न करो नतो मरो(Quit India movement) चळवळ चाली आन भारत 1947 न स्वतंत्र हेगो.1857 नेर स्वतंत्रता आंदोलन,1947 सेर स्वतंत्रता आंदोलनेर पच हैदराबाद मुक्ती संग्रामेर नाम आवच.ये तीन आंदोलन भारतेन अखंड आन खरे आरतेती स्वतंत्र करेर आंदोलनेर नामेती ओळकु आवच.हैद्राबादेर पच दादरा नगर हवेली,पॉंडेचेरी आन गोवान परमलकेर लोकुर कब्जेमायीती छडान लेयेर पच भारतेम कुणसीज परदेसी लोकुरी सत्ता कोणी रेगीती.

   भारतेम 1498 म वास्को दी गामा पेलीसरून युरोपेती आयो.वास्को दी गामार वाटेती पोर्तुगीज भारतेम बेपार करेन आये.पोर्तुगीजेर पच डच,इंग्रज आन फ्रेंच भारतेम आन बेपार चालू किदे.पोर्तुगीज,डच आन फ्रेंच भारतेर मोजकेच मलकेम राज कारभार चलाये  पण इंग्रज लोकुरो कारभार भारतेर  कमभरती सेज मलकेम प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष हेतो.जहांगीर बासीयाकनेती बेपार करेर परवानगी मळेरपच फरेंगी भारतेम पग रोपेन सरुवात किदे.ईस्ट इंडिया कंपनीवडीती जत वत वखार हुभी हेयेन लगी.ये वखारेर(कारखानो) रखवाली करेसारू सैनिक रखाडे लागे.धिरो धिरो कंपनी सरकारेर  काम भारतेर सारी मलकेम बडेन लगो.जे मलकेम कंपनीर ताकत आचमाली बढगीच आसे मलकेम कंपनी चौकी बसारन नाका कर वसुलेन लगी.बळदेर पुठेप गुण्णी लादन बेपार करेवाळेन,ढोर ढांडो चरायेवाळेन ये चौकीवाळ लोक परेशान करेलागे.मनमानी करवसुली,वजी उपरेती कायदेर डर वतातानी आतेर आदिवासी-विमुक्त जमातेन अन खेतारीवाळे लोकुन दनेती दन कंपनी सरकारेर जाच हेयेन लगो.

      खेतारी करेवाळेन जापा लगान (गल्लो)मांगेम आयेन लग्गो.कंपनी सरकारेर जाचेन कटाळन लोक देसेम हुंमाळो  सरू करेन लगेते.येरमायी भील विद्रोह (1812-19) ,कोल विद्रोह (1820-36),संथाल विद्रोह (1855),अहोम विद्रोह (1828-30),खासी विद्रोह(1833),ये प्रमुख विद्रोह करन इतिहासेम खंणागेच.1857 र् उठावेर पच कंपनी सरकारेर हातेमायीती कारभार विक्टोरीया राणीर हातेम डगरगो.इंग्रज सरकार आब भारतेर कारोभार सोता देखेन लगेते.1857 नेर बंड दाबेम इंग्रज सरकारेन जरी यश आवगोतो तो भी इंग्रज सरकारेर विरोदेम देसेम कतीन कती लढायी चालूच हेती.रम्पा विद्रोह (1880),मुंडा विद्रोह (1899-1900)ये कांयी महत्वेर हुंमाळो केन ओळखु आवच.आदिवासी,विमुक्त जमातेर उठावेन भारतेर इतिहासेम चावजसो वजाळेम लाये कोणी छ. 'स्वतंत्र भारतेर लढायीम आदिवासीर स्वतंत्र सैनिकेर(Freedom Fighter) योगदान'ये विषयेप बोलेसारू गोंडवाना विद्यापीठेम सप्टेंबर मिनाम राष्ट्रीय अनुसूचित जमाती आयोगेर प्रतिनिधी केन प्रा.नरताप आयेते.प्रा.नरताम दिल्ली विद्यापीठेर अंतर्गत श्यामलाल महाविद्यालयेम सहायक प्राध्यापक करन काम करच.आदिवासीर स्वतंत्र सैनिकेर भारतेर स्वतंत्रता चळवळीम कांयी योगदान छ ये विषयेप भारतेर 125 विद्यापिठेम चर्चा घडान लायेर कसोसी करते छ.प्रा.नरताम सरेर मदत आदिवासी विकासेसारु जू सरकार लेरीच जुज विमुक्त जमातेर अभ्यासक लोकुर मदत लेन विमुक्त जमातेन न्याय मळान देयेर इमानदारीती कसोसी करेन चावच.खरो तो जातवार जनगणना हेयेन चावच पण आतेर लोकुम जागरूकतारो अभाव छ अन मजबुत राष्ट्रव्यापी संघटनेर अभाव छ जेती आतेर यंत्रणान ओबिसी अन डीएनटी ल़ोकुर डर वाटेनी.

     आजेर घढीन देसेम सेती जापा बला हाल ये विमुक्त जमातेरच छ.आजेलगू एक डझनेर उपर आयोग आन समिती डीएनटीर भलो करेसारू बसारेम आयी पण ये आयोगेर सिफारसेन कचरेर वकल्डीमच फेकेरो काम हियो छ.सरदार वल्लभभाई पटेल येणूर बा जबरभाई पटेल 1857 र् लढाईम भाग लेन लढे जेती सरदार वल्लभभाई पटेल येणून 1857 र् शहिद लोकुर बारेम आचमाली जाणकारी हेती.सरदार वल्लभभाई पटेल 1857 र् शहिद लोकुर पिढीन आतेती आंगतरी मान सन्मान आन संविधानिक सवलते मळनू करन  ठक्कर बाप्पा कमेटी (1947-49)आन बादेम अय्यंगर कमेटी(1949-50)बसारेन लगायेतो.ए अय्यंगर कमेटीर रिपोर्ट आयेर आंगच कतो 15 डिसेंबर 1950 न सरदार वल्लभभाई पटेल समागे.सरदार वल्लभभाई पटेल येणूर बादेम ए अय्यंगर कमेटीर रिपोर्ट दाबनाके.1951 न जातवार जनगणना सदा पं.जवाहरलाल नेहरू बंद करेन लगानाको.आतराच कोणी तो 1961न से राज्येर राज्यपाल आन मुख्यमंत्रीन पत्र लकन को क आब आतेती आंग कुणसी नवीन जातेन अन जमातेन लकणी अन नवकरीम अरक्षण देयेर बंद करनाको.सक्षम अन लायक लोक घडायेम आरक्षण मारक छ हानू पं.जवाहरलाल नेहरूर केणी हेती.

     जतानी विमुक्त जमातेन आपणेप हेरो जको अन्याय समजेवाळो छेनी वतानी देसेम विमुक्त जमातेर हाल सदारेसारु खरे आरतेती कसोसी हेवाळ छेनी.भारतेन स्वतंत्र मळेर आंग कमभरती 198 जमातेन 1871 र् चोर गुन्हेगारी कायदेनुसार गुन्हेगारी जमात करन घोषित करेम आमेलोतो.1952 न ये जमातेपरेरो यी चोर गुन्हेगारीरो कलंक हाटायेम आयो पण वजी हॅबिच्यूल आफेंडर्स यी ओळख रखाडनाके.

      ब्रिटिश सरकारेवडीती महाराजा तुकोजीराव(द्वितीय) येणून एक पत्र लकन देमेलेते. वो पत्रेम लकन छ क '1857 र उठावेम ब्रिटिश सरकारेन जे जे लोक मदत करमेलेच ओणून बक्षीस देयेर छ,जेती एक यादी बणान वाट लगाडो.ये यादीम सेर उपर सिंधीया,होलकर,निजाम आन भोपाळेर नवाबेर नाम रीये यी केयेर गरज वाटेनी'हानू पत्रेम लकन छ.जर सिंधीया,निजाम सरीक कांयी राजा महाराजा,नवाब बासीया जना फरेंगीर बाजूती हेते तो पच फरेंगीर विरोदेम आसल भारतेम कुण कुण लढरेते यी प्रश्न निर्माण व्हच.ज्येष्ठ सायित्यिक, तांडाकार आत्माराम कनिराम राठोड आपणे आत्मकथनेम लकमेलेच क' *1857 च्या स्वातंत्र्य संग्रामाचा दिवस मुकर्रर करणारे खुणेचे भाकरीचे तुकडे पोचवणारे उत्तर प्रदेशातील तीन लमाण पकडल्या गेले हे तुम्ही विसरले?पण ज्या वडापिंपळाच्या झाडावर त्यांना फाशी दिली ते झाड कसे बरे विसरणार?तांड्याला आपल्या निर्मिती प्रमाणेच त्यागाचाही बाजार कधी मांडता आला नाही.* भारतेन स्वतंत्र करान देयेसारू लढेवाळ आसल लोकुनच इतिहासेमायीती हाटायेर कावा कु रचमेलेच यी समजेसारू हामेन उंडेम जान सोजा लेनू लागच.

    जनारे सहारनपूर जिलार देहरादून,कनखल,कुंजा,बहादुरपुर, हरिद्वार ये मलकेम 1813,1822,1825-26 म फरेंगीर यीरोदेम लोयीलवाण लढाई लडेम आयीती.येच मलकेम फटुवा गाम छ जत विमुक्त जमातेर लोकुर चळवळेर केंद्र हेतो.आत आतानी गोरमाटी आन समदकी लोक फरेंगीर विरोदेम लढेर बेत ठरातेते.फटुवार बारेम ज्येष्ठ इतिहासकार,सायित्यिक महेशचंदजी बणजारा सरेती मारो बोलनो हियोतो.'गोरमाटी पंजाबेती फरेंगीन दबानाकेते.गोरमाटीर बार नायकेन एकेच झाडेप फासी देतानी फरेंगी पंजाबेर रीस फटुवाम काडलिदे' हानू ज्येष्ठ इतिहासकार महेशचंदजी सर फोनेप बोलतूवना केलागेते.

    डेहराडूनेती लेतानी डिल्लीतानू 1857 र मे मिनाम लाखेर गणतीम माटी माणस फरेंगीती दुसरीवणा हिरसेती लढन 9,10 मे 1857 न डिल्लीपर मेरठेर कोतवाल धनसिंह गुज्जर,राजा फतुआ गुज्जर ,जालिक सिंग सरीक लोकुर नायकीम लढतानी  डिल्ली ताबेम लेलदेते.(संदर्भ:न्याय की याचिका)14 मे 1857 न डिल्लीम भारतीय राष्ट्रीय केंद्रीय सरकारेर राज आयेर बाद 1857 र डिसेंबर मिनालगू डिल्ली आन भारतेर वणान मलक फरेंगीर कब्जेमायीती छडालिदेते.

    आदिवासी-विमुक्त जमाती,हिरसवान सैनिक,खेतारीवाळ आन बहादूरशहा जफरेसरीक मोजके राजा महाराजा आन नवाब बासीया इमानदारीती भारतेन स्वतंत्र मळनू करन लढरेते. *1857 र उठाव हायी कामगार सैनिकेरो भांडवलदार (धनसंगीया) आन जमिनदार लोकुर विरोदेमायीरो उठाव र करन कार्ल मार्क्स केमेलोच* .1857-58 ये येके वरसेम भारतेम कोयी कच करोड तो कोयी कच लाखेर गणतीम लोकुन मारेम आयोतो.कार्ल मार्क्स येणूर लेखेपरेन एक वात तो सत वाटच क 1857 नेर उठावेम कंपनी सरकारेवडीती वणान भारतेर लोकुन फासी दिनेते.1857 नेर बंडेम हिरसवान सैनिकेहेनून नियोजन करन लढायी लढतू आयी कोणी जेती यी बंड चावजसो यशस्वी हियो कोणी हेतो.बंड अयशस्वी हेयेर पच हिरसवान सैनिकेर,नानकिया बालबचियासगट बायीमाणसेर अन् सर्व सामान्य लोकुर मध्य भारत आन उत्तर भारतेम मोठे प्रमाणेम कत्तल करेम आयीतो.कंपनी सरकारेर यी अन्याय ,अत्याचार देखन जना लोक रीसेती अंगार हेगेते जेती इंग्लंडेर राणीन कंपनी सरकारेर हातेमायीती कारभार काढन आपणे हातेम लेनू लागो.

    जे लोक फरेंगीन साथ देमेलमेलेते ओणूर बाप दादार बयमानीरो यीतिहास भारतेर लोकुन मालम करन देणू गरजेर छ.डॉ.राममनोहर लोहिया 1963-64 म उत्तर प्रदेसेती लोकसभार उपचुनाव जीतन लोकसभाम सोगन लेयेन गो जना प्रधानमंत्री पं.जवाहरलाल नेहरु ओर कटमाळेर बारेम बोलरोतो.लोहिया सोगण लेयेर आंगच नेहरून दलकारन को कि 'तू तारापेर(मोती लाल नेहरू) बारेम बोलन थामजो पर मत जो का तो तार दादा गंगाधर नेहरू 1857 म फरेंगीरो डिल्लीर कोतवाल हेतो जना आत डिल्लीम 5-6 लाख भारतेर लोक शहिद हियेते.

    मध्यमवर्गीय लोक आन जमिनदार लोक ये फरेंगीर बाजूती रेन हुंमाळो दाबेरच काम करमेलेच.राजस्थान,गुजरातेर सीमेप जमिनदार अन फरेंगीर हस्तक राजा महाराजा लोकुर  विरोदेम स्वतंत्रता सेनानी गोविंद गरू लढरेते. फरेंगीर आसरेती राज कारभार चलायेवाळ  राजा महाराजान अन जमिनदारेन जना गोविंद गरूर आंदोलनेती डर वाटेन लग्गो जना फरेंगी लोकुर कान भरन मानगढेर पाडीप/गटलाप अंधाधुंद गोळीबार करेन लगाडे.क्रांतिवीर उमाजी नाईकेर जाहिरनामा वाचन फरेंगी आचमाली दचकी खागेते.उमाजी नाईकेनायी फरेंगीर विरोदेम लढेवाळे शहिद बिरसा मुंडा, राष्ट्रीय शहिद वीर बाबुराव शेडमाके अन तंट्यामामान कावा रचन फरेंगी फासीप लटकानाके.जना क्रांतिकारक फरेंगीर विरोदेम जीव धोकेम घालन लढरे जना निजाम, त्रावणकोर, म्हैसूर, कश्मीर,राजपुताना सरीक संस्थान 1857 र हुंमाळेती छेटीच रेयेम समाधानी मानरेते.भारतेम अवध,बिहारेर मलकेर लोक जू फरेंगीर विरोधेम लढे जू पुरे भारतेम एकचवणा हुंमाळो उठो हेतो तो 1947 लगू फरेंगी भारतेम रेतेज कोणी केन वाटच.1857 र हुंमाळो ढिलो पाडेसारू निजाम फरेंगीन साथ दिनोतो.हेटाल मलकेर (दक्षिण पंथी)उचालेर मलकेर लोकुती टळन का रेगे यी खरो तो समण घालन सोजा लेयेर विषय वाटच.पाकिस्तानेम 1857 र लढायीम बलिदान हेगे जे वेराळु लोकुरो इतिहास शाळा,कालेज आन विश्वविद्यालयेम जू सिकायेम आवच जू भारतेम सदा मोठे प्रमाणेम हायी इतिहास सिकायेर गरज वाटच.

     कुणसेभी समाजेन उच मुंडी करन चालेसारू एक रोल मॉडलेर गरज रच.विमुक्त जमातीम रॉबीनहुड भारतीया -भूपतीया मुड, क्रांतीवीर उमाजी नाईक,उदा देवी पासी,भीमा नायक,खाज्या नाईक,तंट्या मामा,स्वतंत्रता सेनानी गोविंद गरू, कॉम्रेड ठाणू नायक सरीक वणान वेराळु छ फकसी ओणून वजाळेम लायेर गरज छ.

    अल हिंद पार्टीर राष्ट्रीय अध्यक्ष डॉ ओमकार नाथ कटियार साहेब सुप्रीम कोर्ट आन डिल्ली हायकोर्टेम आबेलगस विमुक्त जमातेर हक्केसारु वणान केस लढन जीतमेलेच.1857 ती लेतानी तो 1947 लगू देसेसारु शहिद हेमेले जे से शहिदेर यादी बणायेन केंद्र सरकारेन भाग पाडमेलेच.1857 र राष्ट्रीय उठावेर आठवण रेणू करन 'राष्ट्रीय युध्द स्मारक' डिल्लीम संसद भवनेर परिसरेम नार्थ आन साऊथ ब्लॉकेम भांदेन सरकारेन मजबुर कररोछ.

      आजेर घढीन उत्तर प्रदेशेर लोकुन विमुक्त जाती जमातेर प्रमाणपत्र सदा मळेनी.जो मलक क्रांतिकारकेर भूमी करन ओळकेम आवच आतेर विमुक्त जाते जमातेर हाल दनेती दन खराब हेते छ.मांगेती भिक भी मळेनी वजागरो तो लढनच मळानू लागच.सन्मानेर लढायी लढेवाळेन आपणे बापदादारो यीतिहास मालम चावच.यीतिहासेती जू सीक मळच जूज हिरस भी जागच.हिरस जागी री केल तो फरन  हुंमाळो जिवतो हे सकच.आब वचारेर हुंमाळो जिवतो रखाडनू गरजेर छ.

  -------------------------                                      

 *संदर्भ* :

√मध्य भारत की रियासतों का इतिहास-सुखसम्पती राय भण्डारी

√दैनिक लोकमत 30/09/2022

 √1857

के प्रथम स्वतन्त्रता संग्राम के शहीद सेनानियों के लिए 

 *न्याय की याचिका* 

-एडवोकेट डिबलू मूंडन गुर्जर

√धूणी तपे तीर-हरिराम मीणा

√Subjugated Nomads Lambada under rule of the Nizam -Bhangya Bhukiya

√ताण्डा-आत्माराम कनिराम राठोड

----------------------------------------------

(The British in India enacted the Criminal Tribes Act on 12th October,1871.)

----------12/10/2022