सोळ भायी सगा

 *काकडवांदा-*

*सोळं भायी सगा...?*

गोरमाटी गणसमाजेर वाङ्मयीन धाटीमं "सोळं भायी सगा" ई एक उक्ती प्रचलित छ.ये 'सोळं भायी सगा'कुण?ई एक स्वतंत्र सोजारो विषय वेगो छ.गोरूर वाङ्मयीन धाटीमाईर 'सोळं भायी सगा"ये उक्तीरो नातो पेनार इ.स.पु.६ वे सतकेमाईर "सोळं गण राज्य" कतो सोळं महाजनपदेती जुळच् कांयी येरो सोजा लेणू घणो गरजेर छ. 

            इ.स.पु.६ वे सतकेमं भारतेमं केरी एक छत्री आस सार्वभौम सत्ता अस्तित्वेमं कोनी रं.जाती व्यवस्था भी कोनी रं,कुलचिन्ह Totam व्यवस्था अस्तित्वेमं रं.वर्चस्ववादी कुलचिन्हेवाळे नेतृत्वेरी नाने नाने गणराज्य रं. नेतृत्वेरो आदार (आधार) कुलचिन्ह रं.ये कुलचिन्ह प्रतिक व्यवस्था माईती ये 'सोळं गणराज्य'अस्तत्वेमं आमेलेते.बौद्ध ग्रंथेमं ये गणराज्य जानपद/महाजनपद ये नामेती आडळ आवच्.

         ये गणराज्येर सभागृहेनं "संथागार"केतेते.

*सोळं महाजनपद-* 

                काशी (वाराणसी),कोसल (लखनौ), मल्ल (गोरखपूर),वत्स (अलाहाबाद),चेदि (कानपूर), कुरु (दिल्ली), पांचाल (रोहिलखंड),मत्स्य (जयपूर), शूरसेन (मथुरा), अश्मक (औरंगाबाद-महाराष्ट्र), अवंती (उज्जैन), अंग (चंपा-पु.बिहार), मगध (द.बिहार), वज्जी (उ.बिहार), गांधार (पेशावर), कंबोज (गांधार जवळ). (विकिपीडिया) 

             आसे ये 'सोळं महाजनपदेर भौगोलिक परिसर रं.इ.स.पु.६ वे सतकेती लेताणी  तो इ.स.पु.३५० ताणूरो एस.आर.कानीटकरेरो लमाण मार्गेरो इतिहास जर धेनेम लीदे केलं तो ये महाजनपदेर कालखंडेमं गोरमाटी गणसमाजेरो लदेणी व्यवसाय घणो जोरेमं रं ई सिद्ध वच्.ये कालखंडेमं गोरूर सिंधू धाटीमाईर कृषी संस्कृती पाचं पडगीती.

       सिंधू धाटीती लेताणी तो आंग्रेज्यार काळेमाईर रेल आयेताणू ये देसेर दळणवळण व्यवस्था ई गोरूर तांडेर तांबेमं रं.ये कालखंडेमं गोरमाटी गणसमाज ई ये देशेरो अर्थिक पाया रं. 

       केयेर मतलब आतराज छ क्,इ.स.पु.६ वे सतकेमाईर "सोळ गणराज्येनं/महाजनपदेनं रसद पूरायेर जबाबदारी भी तांडेर नायकडार वेटेपं रं.

        ये सोळं गणराज्येरो अर्थिक पाया ई गोरमाटी गणसमाजेरो तांडोज रं,ये डिलेती गोरूर वाङ्मयीन धाटीमाईरो *कासीरो कसन्या भूकीया* ई नाम घणो मोलेरो सिद्ध वच्.

         सोळं महाजनपदे माईर " काशीर महाजनपद व्यवस्थानं रसद पुरायेर बेडो "कसन्या नायकडा"वटामेलोतो;करनज " कासीरो कसन्या भूकीया" ई नाम गोरूर वाङ्मयीन धाटीमं आसकाररो छ. 

        "कासीरो कसन्या भूकीया,सुंदरीरो भोजीया"आसे  वणान् वेराळू नायकडार नाम आज भी तांडेपेडेर डायसाण,डायसाणीर मूंडेती सामळेनं मळच्,फगत ये वेराळूनं धूंडन काडेनं हामज कती तरी कम पडरे छा. 

        "सोळं भायी सगा" कतो सोळं महाजनपद व्यवस्थानं रसद पुरायेवाळ नायकडा"नू आरत उतरच्.

           ये नानक्या नानक्या सोळं महाजनपद/गणराज्य आपसी वांदावाडीमं खतम वेजायेपं इ.स.पु.३२३ सेमं प्राचीन भारतेरे इतिहासे माईरो पेलो सम्राट चंद्रगुप्त मौर्येरो राजपाट आयो.मौर्य साम्राज्येमं भी गोरमाटी गणसमाजेरो लदेणी व्यवसाय घणो भरभराटीमं रं. 

       चंद्रगुप्त मौर्येर राजपाटेमं युनानी राजदूत मेगॅस्थेनिस आयेतो,ऊ ये देशेर लोक व्यवस्थार ७ गटेमं नोंद करमेलो छ."ये न् गामेमं ढळच् न् नंगरीमं  ये डेरा ताणन रच्".हानू तांडेर नोंद करमेलो छ.मौर्य काळेमं भी कुलचिन्ह/टोटम व्यवस्था अस्तित्वेमं रं;जाती व्यवस्था कोनी रं ई स्पष्ट वच्. 

           लदेणीर कालखंडेमं एके नायकडार नेतृत्वेमं पचीस पचीस,तीस तीस नायक आपापण तांड लेनं से सोबत सोबत लदेणी करतेते.जे दन तांड ढळेर रच् ओ दन् नायकडार आदेसेती से मतरो करन से तांड तीन तीन कोसेर फरकेती ढळतेते.ये से नायकेर तांडेर जेर जेर "सभागृह"रेतेते.पेना ओनं *बंगला* केतेते.ई बंगलार वयीवाट १९७० सालेताणू तांडेपेडेमं अस्तित्वेमं रं. 

          तांडेर निशाण करन बंगला हुड्यांग धोळो धजा,भाषेत्तर संप्रेषण,संदेशनेसारू नंगारा रेणू लागतोतो.

       गोरमाटी गण व्यवस्थामं संप्रेषण,संदेशन ई नंगारार "डोडो नंगारा,गपती नंगारा,बंब नंगारा" आसे सांकेतिक भाषाती वेतोतो.ई छ तांडा गणराज्येर व्यवस्थापन..!

        गोरमाटी बोलीभाषक गणसमाज ई भारतीय लोकजीवनेमाईरो 'सामाजिक,सांस्कृतिक,भाषिक आन् वाङ्मयीन डिलेरो स्वतंत्र अस्तित्व जोपासेवाळो जात,जमात आन् धरमेर परलो एक स्वतंत्र लोकजीवन छ.

        गोरमाटी गणसमाजेर जीवन शैलीरो प्रामाणिकपणाती जर अभ्यास कीदे केलं तो गोरमाटी गणसमाज सयाजीराव गायकवाड माराजेर संकल्पनामं तंतोतंत बेसच्.

      *राजकारण,कला,सायीत्य,शिक्षण,संशोधन,उद्योग व्यवस्थापन ये से आघाडापरेरो 'एक पर्यायी लोक क्षेत्र'  Counter public sphere कतो गोरमाटी..!*

           तांडेर प्रशासन व्यवस्था   "नसाब,हासाब,मळाव", लदेणी कालखंडेरो उद्योग व्यवस्थापन्,जल शिंचनस्त्रोत,वाङमयीन धाटी ये से वाते नंजरे हुड्यांग लीदे केलं तो येर खात्री पटच्.

           गोरमाटी माईती गीद,संगीत,गेनधेन ये से वजा करनाके तो ऊ गोरमाटी;गोरमाटी करन वाजेनी..!!

             भारतीय समाज व्यवस्थारे जात,धर्म,भाषा व्यवस्थारे आंगारेमं लोकहितवादी गोरमाटी गणसमाज भूंजा जारो छ..!!!

संदर्भ-

संमेलनाध्यक्षीय भाषण

५ वो अ.भा.गोर बंजारा सायीत्य संमेलन,डोंबिवली 

२, सयाजीराव गायकवाड यांची भाषणे खंड २

          *भीमणीपुत्र*

   *मोहन गणुजी नायक*