वाचिया तो बचिया,खंडकाव्य(गोर बोलीभाषा

पुस्तक परिचय क्रमांक-2 

 *वीराटण* *लावण* 

 *पणि नायकण* 

          खंडकाव्य(गोर  बोलीभाषा)

     ----------------------------------------

   गोरमाटी भाषामाईर पेलो खंडकाव्य वीराटण लावण पणि नायकण बारेम मालम हेनू करन आगत करन ई मुंगामोलारो खंडकाव्य मन देमेलो करन पेलीसरून कवी अमोलभियार आभार मानुचू.खरो तो आसे मुंगामोलार सायित्यकृतीर आपण सोताती आंग हेतानी समिक्षारुपी दी शब्द लकेन चावच.आपण जर सायित्यिक लोकुर सायित्य मोल लेन वाचन प्रतिक्रिया देते गे तो सायित्यिकेन वजी सायित्य लकेन प्रेरणा अन सीक मळती रच.कवी अमोल सरेर नाई येर आंग बापु भिमणीपुत्र येणूर जीवनेप आन ओणूर सायित्येप ज्येष्ठ कवी सुरेश राठोड सर काटोल जे गेय संवाद लकमेलेच ओ कडीमाईर आंगेर आवृत्ती कतो वीराटण लावण पणि नायकण ई खंडकाव्य छ हानू मारो वैयक्तिक मत छ.गेय संवाद अन वीराटण पणि नायकण ये काव्यरुपी सायित्यकृती घणी मुंगामोलारी छ येती मराठी आन गोरमाटी सायित्येम वजी भर पडगी छ आतरी वात मातर खर छ.

    वीराटण लावण पणि नायकण हाई पेलो खंडकाव्य कवी अमोल सर ज्येष्ठ सायित्यिक बापु भिमणीपुत्र येणून अर्पण करमेलेच.बापु भिमणीपुत्र येणूर सहवास आन मार्गदर्शन कवीन लाभोच ई कवीसारु घण मोठ वात छ.चिचखेला ई एक प्रेरणाभूमी छ, आतेती सायित्यिक, सामाजिक, सांस्कृतिक चळवळीम काम करेवाळेन प्रेरणा मळती रच आन आंग पिढी दर पिढी हानूज प्रेरणा मळती रेवाळ छ.ई खंडकाव्य लकेर मनेम का आयो येर बारेम कवी मनोगतेम कच'शिक्षणेर अभावेती पेना गोर समाजेमं वेताणी चलेगे जे वेराळूर वेटापं इतिहासेर येक पान भी कोनी आयो ई मारो वास्तव मत केनी भी खोडतू आयेवाळो छेनी. 'लकणी जे लोकुर ताबेम र वसे लोक ओणूरो इतिहास लके पण दुसरेर इतिहास इमानदारीती लके कोणी.आपणो जे भी इतिहास छ ऊ मौखिक छ आन ई मौखिक इतिहास आपणेतानी आपण दादी दादा हेन पुचायेच ई ओणूर धाटीप कतरा जीव छ ई सिध्द करच.

      बापु भिमणीपुत्र लिखित 'लावण पिवसी'ई पुस्तक कवी आंगाडी वाचो आन बादेम पच पणी नायकणेर बारेम वजी जापा माहिती लेयेसारू मावर, पापळवाडी आन वजी दुसर दुसर मलकेम जातो गो.लावण पिवसी पुस्तकेर बारेम कवी आपने मनोगतेम केमेलोच

 क'लावण पिवसी'जना मनं वाचेन मळी जना वाचतूवणाज मार डीलेप रूंवाडा हुबरगे,आकी माईती ढळढळ आसू चुवेन लग्गे. आन मनेमं येक विचार आयो क,येक संवेदनशील मनेर उदारमतवादी गोर वाघण ये परिसरेमाईर दुसकाळेती 'बाटी बाटी 'करन आमळारे जे भुकेतरसे लोकुसारू विराट रुप धारण करन दनमान पेम लुटेर धाडस करेवाळ ऊ याडी पणी नायकणेनं वजाळेमं लायेवासू बापू भीमणीपुत्र मनं ताकत देन ई 'खंडकाव्य'लकेसारू प्रेरित किदो... !'बापु भिमणीपुत्र आजेलगस वणान कवी आन लेखकेन लकेन प्रेरणा देयेरो काम किदोच आन वजी भी प्रेरणा आन शाबासकी देयेरो काम मोठेमनेती करतो रछ.

   ये खंडकाव्येर प्रस्तावना लकेर मान ज्येष्ठ सायित्यिक भरकाडीकार डॉ. गणेश चव्हाण सर येणून मळोच.प्रस्ताविकेम डॉ गणेश चव्हाण सर केमेलेच 'महाकाव्य नव रसेती परिपूर्ण रच तो खण्डकाव्य वीर रस नतो करुण रसे सरीक एक -दी रसेमं वेपडती रच फगत ऊ रचना अभिजात रेणू गरजेर रच, आसीज अभिजात कलाकृती पिढी दर पिढी रसिक मनेपं अधिराज्य गजाती रच.आसे खण्डकाव्येर रचना कनाई पौराणिक तो कनाई ऐतिहासिक रच.आसीज येक ऐतिहासिक आन दुर्लक्षित नायकणेर आयुष्येमाईर येक घटनार चित्रण आपणे लकणीर कुंचलाती रेखाटताणी 'विराटण लावणं-पणि नायकण'नामेरो राष्ट्रीय पातळीपरेरो पेलो खण्डकाव्य वजाळेम लायेरो येक आचो काम कवी अमोल बंडूसिंग नायक किदो छ.ई गोर बणजारा गण समाजेसारु गवरवेर वात छ.'ये खण्डकाव्येर प्रस्ताविक वाचेरबादच ये खंडकाव्येर महत्त्व धेनेम आवजावच आतरी दमदार रचनारो धणी कवी अमोल नायक छ.

    कवीन ई खंडकाव्य लकेन जे जे लोक मदत किदे ओणूर ऋणनिर्देश करन कवी सेर सेवाम रेयेन प्राधान्य दच.ये खंडकाव्येर आनवाल नामेती पुठेप शाबासकी देयेर काम बापु भिमणीपुत्र करमेलेच.बापु लकच'कवी अमोलेर प्रतिभाप्रांत ई अमोलेरे नामे सरीको अमोल छ.जेरो मोल भी करतू आयेनी...! 'गोरमाटी बोलीभाषा सायित्य सीमेमाईरो ई खंडकाव्य अ.भा.पातळीपरेरो ई पेलो खंडकाव्य छ.ई अतिशयोक्ती छेनी तो एक वास्तव छ.आन ये खंडकाव्येनं वास्तविकतार ओळणी छ.'कवी अमोल नायकेर ये खंडकाव्येन से आवण दियो ई आमना रकाडन कवी अमोलेर प्रतिभा प्रांत दनेती दन उजळतो रेणू करन सदिच्छा शुभेच्छासह बापु व्यक्त करमेलेच.

   निजाम राजवटेम जना जमिनदार, इजारदार, मोठ मोठ नायक हेते येणून सेन पणि नायकणेर डर लागतोतो.पणि नायकनेर रुबाबच घणो प्रभावी हेतो.दी हतियारबंद पेलवान दोईवडी रेतेते.पेनार नायक आपणे तांडेर संवरकसणेसारू  पेलवान भी पोसन रकाडतेते.हापा बदू दोई भाई भी पेलवान हेते. कोई बायबापडीन जाच कर तो पणि नायकन आसे लोकुन वटणीप लायेर काम करतीती.भारत स्वतंत्र हेयेर नकेक आंगाडी आन स्वतंत्र हेयेर नकेक पच जना गोर याडीभेनेरो बाणो बदलायेर कसोसी करेम आयी.समाजसुधारक बळीराम पटल्या मांडवी जना आधुनिक बाणो पेरनू करन फेटिया काचळीर बाणो बंद करेर काम कररोतो.पणि नायकणेन गोर याडीभेनेर बाणो बदलायेर ई पद्धत नची कोणी. बळीराम पटल्यान सुधोज केनाकी क ये बळीराम पटल्या! 

बायी मनक्यार घुगरी टोपली तोनं गंधावती विये तो तार घरेर बायी मनक्यान सोनेर घुगरी टोपली करा दं ,पणन गोरूर बानो बदलायेर चाल मत पाड.जणार टेमेप बळीराम पटल्यान लोक घणे विरोध किदे.'तांडो मांडवीरो चाल बिगाडो शेरीया ओ तांडो मांडवीरो...बळीराम पटल्या कळेंक लगायोरे... ऊ तो गोरीन करनाको कोरी रे तांडो मांडवीरो....! हानू लेंगी बोलन बळीराम पटल्यार बाणो बदलायेर कामेन थमाडेर काम लोक किदे.फगत महाराष्ट्रज कोणी तो उत्तर प्रदेश, तलगाणेम मोठे प्रमाणेम बाणो बुडायेरो काम जना चालो. 'लुकीया बोडा हेलीभेलीवाळो गोरूरो येस बिगाडेवाळो,आटी छडान सिगा भंदावू केरो, थू थू हिजडा थुकावूं केरो' हानू गीद जणा आंध्राम बोलतेते.बलिया छडातानी बंगडी पेरावूं केरो राजू दनियाम हानू गीद जना अजमेरा राजू नायक सारंग्यापलीया जि. मुलगू ये नायकेर बारेम बाईपोरी बोलतीती.प्रितमसिंग नायक औरया यूपी जना ओर तांडेर आपणी याडीभेनेर बाणो कॅनलेम लेजान येरानाको.जणा ओणूर मलकेम आपणे बाणेन आलग नजरेती देकेम आवतोतो कच.'यहां के माहौल में अपना ड्रेस एक अजीबसा दिखता था। लोग उसे हेय कि नजर से देखते थे। इसलिए हमने आधुनिक ड्रेस ओर शिक्षा पर ज्यादा बल दिया'हानू प्रितंमसिंगजी नायक माती वाते करतूवना को.खरो देखेन गे तो ड्रेस कोणी तो वचारेम बदल हेसवाई परिवर्तन हेईनी पण जनार परिस्थितीर जर आपण विचार किदे तो ड्रेस बदलायेवाळेन आपण दोस भी देनू चुकीरो ठरीये.जना गरीबीर प्रमाण मोठे प्रमाणेम र.माथो घीयेर बेरीती याडीहेन धोतीती.आठ आठ दन कामेर गरबडेम माथो गुतेन आन धोयेन येळा कोणी मळ.आपण भी लोक आधुनिक पध्दतेर अनुकरण करन लकणी लेन धासते दनियाम टकन रेणू करनज ओ भी धडपड कररेते जेती ड्रेस बदलायेलारेर ओणूर भूमिका भी इमानदारीती समजन लेनू गरजेर वाटछ.आदिवासीर धाटीम स्वतंत्र बाणो रच, एक सोतार वयीवाट रच जेन घटना कलम 342 म आदिवासी केन मान्यता छ.

       चापा नायकेनज कोणी तो आपणे दराराती भांडवलशाहीन थरथर धुजायेवाळो सामा कोलाम भी पणि नायकणे हूंडयांग थरथर धुजतोतो,येरो वर्णन करतूवणा कवी अमोल कच... 

        "येवत्या हेदलाबाद परगाणो, 

बारं साल धुमाकूळ मचायवाळो !

आदिवासी रॉबिनहूड सामा कोलाम,

पणि नायकणेती थरथर धुजेवाळो!"पणि नायकणेर काळेमं गोर गरीबेर बायीबापडी टीचभर पेटेर खळगी भरेसारू लकडीर मोळी लेयेसारु आन गुंद,चारोळी यींळेन जंगलेमाई येकली दुकली जातीती, ये बायीबापडीन सतायेस मत करताणी दम देयेर काम सामा कोलामेन जना पणि नायकण करमेलीच.

     एकवना किनोट तालुकाम मोठो काळ पडगोतो, लोकुर हाल देकताणी पणि नायकणेर आकीमं आसू आवगे.पेलीवणा लोक पणि नायकणेर आकीमं आसू ये टेमेप दिठे.पणि नायकण जतरी भारेती कळठट र वतरीच माईती मयादयावाळ रं.ओ टेमेर परिस्थितीर वर्णन करतूवना कवी अमोल लकच.......

      "या राम या ताला, "

निजामेर जुलमी राजवट! 

न संविधानेरो आसरो, 

हुडयांग रजाकारेर दहशत!"

रजाकारेर नाम कोई काडे तो आज भी डायेसाणे लोकुर डिलेप रूंवाडा हुभे हेजावच.रजाकार लोक दमदाटी करन पिसाआदलाज कोणी तो कयीक गाम, तांडो लुटन बाळन कोलीया करनाके.वणान बायीमनक्यान खराब करनाके.कांई बायीमाणसेन वठान ओणूर घरेम बळजबरीती झललेजातेते.आसे समियान येंडो राज्यम करनज आज भी डायेसाणे बोलतू बोलतू केनाकच.रजाकारेर आतरा डर हेतो तरीभी पणि नायकण गरीबेर छिजाबरेर भुकेती आकळाणो सामळन बंदूकधारी नायक कारभारीन सोबतेम लेन घोडेप आसवार हेन व्यवस्थाती दी हात करेन निकळ पडच.ये घडीर वर्णन करतुवना कवी अमोल लकच.....

     "धनसंग्या, सेट, सावकार, नायक,

कारभारी मालगुजार आन आसामी,

पेलीवणा सेन चिठ्ठी लकन देमेली! 

"गोर गरिबेन सेनं अनाज पुरायेरो! "

हानू चिट्ठीम हुकुमी आदेस लकमेली!!गोरगरीबेर जीव बचाडनू गरजेर हेतो जेती से धनसंग्या लोकुन चिठ्ठी लकन प्रमेती समजायेर काम पेलीसरून पणि नायकण किदी पण पणि नायकणेर वाते सेठ लोकुर धेनेम कोणी आयी. तिनशे चारशे एकरेवाळो चिचखेलार कासमभाई गिलाणी निजामेर शासनेर जोरेप आकडेम आतानी पणि नायकणेन केनाको"तेरेसे होता है ओ करले! "

पणि नायकण हिरसेती चेतन उठच आन कसेतराती दियेंदोपेर कासमभाईन दलकारन ओर घरेहुंढियांगेन वाजागाजाती ओर ज्यारेर पेमे लुटेन जावच येर अप्रतिम वर्णन कवी अमोल सर करमेलेच.'कासमभाईन ललकारे सारू, वाघण चिचखेला परेती आयी! 

कासमभाई आडो आयो कोनी, 

ओनं ओर मोत हुडयांग दिकायी! 'फगत गोरमाटीज कोनी तो,नाळीनाळी जातेरं लोक पणि नायकणेर सोबत पेमे लुटेन आयेते.विषमतावादी व्यवस्थार विरोधेमाईर पणि नायकण एक नवलक उदाहरण छ.हिवळनी,पापालवाडी,भिलवाडी सरीक तांडेम आन गामेम पणि नायकणेरो इतिहास आज भी लोक बडे अभिमानेती केतू दकावच.मोवरेर वस्तू संग्रहालय आत आज भी पणि नायकणेरो फोटो, बाणो आन ओर बंदूक साबूत दकावछ.

    ई खंडकाव्य वाचन मनेन वाटो क वजी हानूज विराटण लावण पणि नायकणेनाई जे आतेर विषमतावादी यंत्रणाती लडमेलीच आसी से वाघणेर इतिहास खंडकाव्येर रूपेम लकेर होकापत कवी लेनू करन लागच.नलगोंडा जिलाम जना निजामेर पोलिस आन जमिनदारेर गुंडार अत्याचारेर विरोधेम हातेम दातळा झलन भुकळी खोडी गुंडार आकीम नाकन पोलिसेन आन गुंडान मारन दबेटी जकोण फुला नायकण आन उमली नायकणेर इतिहास घणो प्रेरणादायी छ.1857 र उठावेम फरेंगीर विरोधेम लढेवाळी उदा देवी पासी, झलकारीबाई येणूरो भी गौरवशाली इतिहास तांडेपेडेलगू मालम करन देनू एक सशक्त समाजनिर्मितीसारु घणो गरजेर छ.

    सामा कोलाम सरीक लोक आतेर भांडवलशाही लोकुती कसेन लडरेते?फुलनदेवी विराट रूप कसेन धारण किदी?1857 र बंडेर टेमेप निजामेर मलकेम ब्रिटिश तैनाती सेनाती कनाई लढते तो कनाई झुकांडी देते भांडवलदार लोकुन वठणीप लायेरो काम जना रॉबिनहूड भारतीया भूपतीया मुड, नुरीया पिरीया झरपला सरीक सोभिमानी नायक कसेन कररेते येर बारेम नवी पिढीन इतिहास मालम करान देनू गरजेर छ.

   सातवो निजामेर बारेम आलग आलग लेखक नाळी नाळी वाते लकमेलेच.कांई लोक ओन उदारमतवादी हेतो कच कांई लोक ऊ घणो साधोसिधो रेतोतो कच तो कांई लोक ओन घणो कंजूष हेतो भी कच.हिंदू विश्व विद्यालय बनारस,कांयी हिंदू मंदिरेन देणगी भी निजाम देतोतो करन उल्लेख आमेलोच.निजाम जरी उदारमतवादी हिये तो भी ऊ एक सरंजामदार भी र ई वात भुलनू कोणी.अल्पभूधारक, शेतकरी आन कष्टकरी लोकुरो सरंजामशाहीम शोषणज हेमेलोच ई इतिहासेपरेन धेनेम आवच.पणि नायकणेर टेमेप काळ पडगो जना ओन गरीब लोकुर हाल देकु कोणी जारोतो जेती ऊ तडक सेर हेदराबाद भागानगर गाट लिदी आन निजामेर दरबारेम जान निजामेन किनोट मलकेर हकिगत केयेन गी।केणी भी आईना दकाळेतो रीसज आवच.किनोट मलकेम जे हाल बेहाल लोकुर हेरेच वत तार प्रशासन कांई कररोच हानू दलकारन नायकण पुची हिये जनाज तो निजामेन मरचिया लागे हिये वाटच! 

   पणि नायकणेर वातेती बासीयार फुंदा झडेलाग हिये जना बासिया को जकोण वात कवी अमोल लकमेलोच. 'बासिया निजाम घणो नादान रं, 

भसडको के नाको नायकणेन! 

"नायकीन जरा घागरा संभाल के बैठो, 

खरगोश भाग जायेगा!"

हाई वात निजाम को हिये कांई हानू कांई लोकुन प्रश्न पडेर शक्यता नकारतू आयेनी जेती नकेको निजाम बासियार मलाजो कसेक र येर आरत वतारन देकनू लागच.निजामेर हरमेमाई आडाईसे बापडी रेतीती.ओर बापेर कच आठसे गोणीं हेती आन ओर दादार कांई तीन हजार रखेल र हानू तेजपाल सिंह धामा ओर भाग्यनगर का कैदी ये पुस्तकेम केमेलोच.तेजपाल सिंह धामा लकमेलो जकोण वात जर सासीज हिये तो पच आतरीभली तांडरी रकाडेवाळ लोक सासीज माजोरी हिये कोणी कसेपरेन भेन?बासीया आपने सतार घमंडेम पणि नायकणेन मामुली समजन ओर टिंगल किदो जकोण वात सत छ ई एकंदरीत निजामेर आदत देखन वाटच.पणि नायकण बासियार टिंगलेन उत्तर भी वतरीच तोडीती दच'आप जैसे उचे बडे कुत्ते यहाँ खडे है तो खरगोस कहाँ से आयेगा?'पणि नायकण जबान संभालके बाते करो, जानती हो आप किस के सामने बात कर रही हो? मेरे शिपाई लोग आप को कैद करके रख लेंगे'हानू निजाम को जना पणि नायकण बासियान कच 'तारकनज शिपाई छ कांई? जरा पिछे मुडके तो देख' हानू बासियान कच जना पणि नायकणेर तांडेर हतियारबंद लोक निजामेर दरबारेम आतानी हुभे रच.बासिया पणि नायकणेन चुकीरो बोल दिनोच ई वात दिवाणेर धेनेम आवजावच जना दिवाण बासीयान दिवानेमाईती वटाडन माई घरेम झललेजावच. पणि नायकण बेसावध कोणी हेती ऊ हजरजबाबी तो हेतीज पण आंगेर वघम भी ओळखन तयारी करलेतीती.निजाम सल्तनतेरो आन गोरमाटीरो भाईचारारो नातो थेटेती र जकोण ये नादान बासियान मालम कोणी हेतो येर बारेम कवी लकच..... 

      'असफजांही सल्तनतेपं, 

तांडेरी मेहरबानीरो रं आलम! 

तांडेसवायी पान कोनी हालतोतो,

ये नादान बासियानं कायी मालम? '1630 र आसपास जंगीभंगी नायक शहाजानेर साळे सोबतेम दक्षिणेर/हेटालेर  मलकेम आयेते हानू मालम व्हच.जंगी भंगीर पच केसा जंगी आन सोमा भंगी ये निजाम दरबारेर प्रमुख सरदार केन गणातेते.भागा नंगरीर ज्युबीली हिल्स अन बंजारा हिल ये दोई केसा झंगी अन सोमा भंगीर मालकीर रं.भागा नंगरी सेर हादराबादेम सोमाजी भंगी नायकेरो तांडो आज 'सोमाजी गुडा'ये नामेती ओळकारो छ. गौळकोंडा किल्लेर एक दरवाजा आज भी बणजारा दरवाजा केन वळकू आवच.गोरमाटीर ताबेम जना दळणवळण व्यवस्था र जेती गोरमाटीन कोयी राजा माराजा आडातेते कोणी.हैदराबादेप मुगलेर सत्ता र जना जंगी भंगी नायकेन एक  

लिखित ताम्रपट देमेलमेलेते. 'रंजन का पानी,छप्पर का घास,दिन के तीन खून माफ। जहाँ असफखाँ के घोडे खडे वहाँ जंगी भंगी के बैल खडे।'पणि नायकणेन मानेती दिवाण वाट लगाडच.लावण पिवसी ये पुस्तकेम बापु भिमणीपुत्र ये घटनार बारेम लकमेलेच'राजदरबारे माईती निरासवेन पणि नायकणेनं ठाले हातेती होटो आणो पडो, पण ये विराटण लावण गोर वाघण, पणि नायकणेर राज दरबारे माईर वाघेर डरकाळी सवारेर गोर पिढीर हिवडापं लकागी छ.गोरूर एक अस्मितार नोंद करन पणि नायकणेर ई वाघेर डरकाळी तांडेर हासाब,मळावेमं नोंदागी...! पणि नायकणेर ई आजरामर मौखिक गाथा कालेताणू तांडो वाचतोतो...!'निजामेर दरबारेम हानूज एकवना दिवाण चंदुलालेन रसद तोडेर धमकी सेवाभाया दिनोतो.दिवाण चंदुलालेन सेवाभाया दलकारते खमत निजाम सेवाभायाती नमतो वागेन लग्गो.सवार चालन गोरमाटी रसद पुचायेर बंद करनाके केन निजाम सेवाभायार सन्मान करन वाट लगाडच. सेवाभायान निजाम भेट दिनो जकोण तलवार आज भी पोरीयागड उमरीम जतन छ करन कच.

     विसमतावादी संस्कृतीरे विरोधे माईर करांतीर मशाल कतरी जहाल रच, येरो एक न्यारो उदाहरण ई वीराटण लावण, गोर वाघण:पणि नायकण छ......!कवी आमोल सर सासीज पणि नायकणेर चरित्र हुभेहुब कवितार माध्यमेमाईती मांडोच करन वजी एकवना ओणूरो अभिनंदन करुचू आन हानूज ओणूर लकणी दनेती दन लेरा लेती रेणू करन शुभेच्छा दुचू....! धन्यवाद!!

                      बी. सुग्रीव 

                      9834182823

संदर्भ:

1)वाङ्मयीन तांडेरो मोहक रूप संग्रह 

      *लावण* 

      *पिवसी* 

-भीमणीपुत्र 

2. *निजाम हैदराबाद*  

भाग्यनगर का कैदी

-तेजपाल सिंह धामा